آشنایی با انواع فرهنگ لغت و کاربرد آنها

مجموعه مدون کلمه ها و ترکیب های رایج در هر زبان را فرهنگ عمومی می گوییم. عدم آگاهی از طرز استفاده هر فرهنگ لغت، (دیکشنری) و ندانستن تفاوت های آنها موجب می شود مترجم یا زبان آموز، کلمه یا عبارت مورد نظر را در فرهنگ پیدا نکند ، در جای نامناسب به دنبال آن بگردد و یا وقت بسیاری را صرف پیدا کردن معنی کند. در صورت متوجه نشدن معنی در دیکشنری بخصوص دیکشنری انگلیسی به انگلیسی ، توصیه می کنیم که آن کلمه را به صورت تصویر در اینترنت جستجو کنید.

باید توجه داشته باشید که مهمترین ابزار کار مترجم و زبان آموز، فرهنگ لغت است و باید آن را مناسب متن مورد نظر انتخاب کند. فرهنگ آمریکایی باید برای متن های آمریکایی و فرهنگ بریتانیایی برای متن های بریتانیایی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین مترجم کار آزموده غالباً به استفاده از یک فرهنگ اکتفا نمی کند، بلکه به تناسب موضوع و ویژگی های متن از چندین فرهنگ یک و دو زبانه ی عمومی و تخصصی استفاده می کند.

در یادگیری یک زبان دوم، دانستن تمامی لغات کار بسیار دشواری می باشد از این رو همه ی ما هنگام یادگیری یک زبان دیگر باید با انواع فرهنگ لغت و طرز استفاده از آن آشنا باشیم.

فرهنگ ها را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. عمومی و تخصصی. البته هر یک از این دو ممکن است یک زبانه یا دو زبانه باشند. فرهنگ های تخصصی شامل اطلاعات رشته های مختلف علوم و فنون است، از جمله فرهنگ اصطلاحات پزشکی، ریاضی، تئاتر و ... .

فرهنگ های عمومی

مدخلهای این نوع فرهنگ ها به ترتیب الفبا تنظیم می شود. در برابر هر مدخل، پس از تلفظ ریشه و اشتقاق، هویت دستوری و گونه ی زبانی آن مدخل، معنا یا معناهای مدخل و ترکیبات آن، یا بر حسب تداول یا بر حسب سیر تحول معنایی فهرست می شود. در فرهنگ های عمومی دو زبانه غالباً اطلاعاتی از قبیل اشتقاق و سیر تحول معنایی حذف می شود و در عوض به دو گروه جامع و فشرده طبقه بندی می شوند.

الف) فرهنگ های جامع

این فرهنگ ها در مقایسه با فرهنگ های فشرده، مدخل های بیشتری دارند و توضیحات کاملتری برای هر مدخل عرضه می کنند و غالباً برای هر یک از معانی مدخل شاهد و مثالی ذکر می کنند. در عین حال بر خلاف عنوانشان هرگز شامل مجموعه کامل کلمه های رایج در هر زبان نیستند، زیرا زبان پیوسته در حال تحول است. در نتیجه تحقیقات، اختراعات، تحولات سیاسی، مخابره ی اخبار روز در جهان و سایر عواملی که در گسترش و تحول زبان دخالت دارند، معمولاً دگرگونی های زیر در واژگان زبان به وجود می آید.

- بعضی از کلمات از کاربرد روزانه ی زبان خارج می شود، از قبیل بلدیه، عدلیه و ... .

- معنای اصلی بعضی کلمات تغییر می کند، مثلاً "روش"، طبق تعریف فرهنگ معین، اسم مصدر فعل "رفتن" و به معنای عمل رفتن و خرامش است، حال آنکه امروز بیشتر به معنای "شیوه" به کار می رود.

- معنای ضمنی یا بار عاطفی کلمات تغییر می کند، مثلاً "طاغوتی"، طبق تعریف فرهنگ معین دارای معانی بت پرست، جادوگر، باطل، سرکش (از اهل کتاب) است، حال آنکه امروز به طبقه خاصی از جامعه اطلاق می شود.

مولفان فرهنگ های جامع معمولاً همگام با این تحولات هر چند سال یک بار به بازبینی و تجدید نظر در مدخل های فرهنگ می پردازند. با وجود این سرعت کار آنها تا کنون با سرعت تحول زبانی برابر نبوده است.

ب) فرهنگ فشرده

حاوی پرکاربردترین و رایج ترین کلمات هر زبان هستند. از این رو تعداد مدخل هایشان و در نتیجه حجم آنها کمتر است. توضیحاتی که در برابر هر مدخل ارائه می شود، کوتاه تر و مختصرتر از توضیحاتی است که در فرهنگ های جامع می آید؛ غالباً فاقد اطلاعاتی از قبیل ریشه و اشتقاق و سیر تحول معنای کلمه مدخل هستند؛ کلمه ها و معانی مهجور در آنها به چشم نمی خورد و بسیاری از کلمه های تازه و تحولات جدید معنایی در هر چاپ جدید (گاه سالی یک بار و گاه دو سال یک بار) در آنها منعکس می شود.

فرهنگ های تخصصی (واژه نامه ها)

این فرهنگ ها حاوی اصطلاحات فنی و تخصصی هر یک از رشته های علمی، از قبیل زیست شناسی، ریاضی، معماری، پزشکی، سینما و... هستند. به دنبال هر مدخل، که غالباً مفهومی تخصصی است، شرح مفهوم و گاه توضیحی درباره سابقه پیدایش آن ذکر می شود. در واژه نامه های تخصصی دو زبانه هر مدخل معمولاً معادل آن در زبان مقصد آورده می شود و در مواردی که معادلی وجود نداشته باشد، مولفان یا معادلی پیشنهاد می کنند یا به تعریف اصطلاح اکتفا می کنند.

نقش فرهنگ های یک زبانه در ترجمه

استفاده درست از هر فرهنگ مستلزم مطالعه فهرست مطالب و مقدمه آن است. فهرست مطالب خواننده را از انواع ضمیمه های مندرج در فرهنگ، از جمله راهنمای تلفظ، فهرست اختصارات، مقیاسها و اوزان، اعلام و ... مطلع می کند. در مقدمه، نحوه طبقه بندی اطلاعات مربوط به هر مدخل و شیوه استفاده از فرهنگ ذکر می شود.

فرهنگ های عمومی آمریکایی و بریتانیایی

- همچنین از فرهنگ لغت برای یافتن تلفظ بریتانیایی یا آمریکایی، هویت دستوری، ریشه و اشتقاق و گونه یا مرتبه ی زبانی استفاده کرد.

- کلمه های رایج در زبان انگلیسی (بریتانیایی یا آمریکایی). که با ترتیب الفبایی فهرست شده است. البته بعضی کلمات که خاص انگلیسی بریتانیایی است معمولاً در فرهنگ های آمریکایی فهرست نمی شود و بالعکس. مثلاً DIY ، که در زبان عامیانه بریتانیایی به معنای مجموعه خودآموز (Do It Yourself) است، در فرهنگ های آمریکایی فهرست نشده است.

ترتیب الفبایی بعضی از کلمات و ترکیبات در این دو با هم تفاوت دارد. این تفاوت گاه از تفاوت املایی کلمه ها ناشی می شود مانند کلمه ی labor و labour و گاه از تفاوت طبقه بندی معنایی آنها. به نمونه زیر در دو فرهنگ توجه کنید.

از طبقه بندی Webster’s چنین بر می آید که ترکیبات machine بدون توجه به اشتقاق دستوری هر کدام و صرفاً از روی الفبا فهرست شده است. و چون طبق الفبا e و g قبل از i می آید، پس machine - gun هم قبل از machinist قرار می گیرد. اما طبقه بندی فرهنگ Advanced نشان می دهد که چون machinist از کلمه machine مشتق شده و معنایش تابع معنای همان مدخل است، به دنبال آن فهرست شده است، در حالی که کلمه مرکب machine – gun مشتق دستوری machine نیست و تنها یکی از ترکیبات معنایی آن است.